Warianty w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko – orzecznictwo sądowe.
Każde przedsięwzięcie mogące zawsze lub potencjalnie oddziaływać na środowisko, zgodnie z obowiązującą Ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2017 r., poz. 1405 - ,,u.u.i.ś”), dla jego realizacji będzie wymagało uzyskania przez inwestora decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia. Koniecznym etapem w sformalizowanej procedurze ubiegania się o wydanie decyzji środowiskowej jest przedłożenie organowi (odpowiednio wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta) szczegółowego raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. Bieżące orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego jednoznacznie zakreśla ramy treściowe powyższego dokumentu, przypisując raportowi niebagatelne znaczenie dla pozytywnego przebiegu postępowania inwestycyjno-budowlanego.
Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko jest dokumentem przedkładanym przez inwestora, którego celem jest określenie oddziaływania planowanej inwestycji na poszczególne elementy otoczenia, z uwzględnieniem planowanych rozwiązań lokalizacyjnych, technologicznych i organizacyjnych. Pomimo jego kwalifikacji jako dokumentu prywatnego, sądy przypisują mu znaczącą wartość dowodową. Przyczyną tak szczególnego statusu raportu jest fakt, że sporządzany jest on zwyczajowo przez doświadczone firmy posiadające profesjonalną wiedzę, niezbędną dla dokonania prawidłowej oceny oddziaływania. Dlatego też wyjątkowo trudnym zadaniem jest kwestionowanie treści raportu, wymagające przedstawienia szczegółowego opracowania w postaci tzw. kontrraportu. Brak należytej kontrargumentacji powoduje, że często stanowiska opozycyjne nie są uwzględniane przez sądy administracyjne. Szczególne znaczenie należy w tym miejscu przypisać proceduralnej zasadzie, zgodnie z którą organ nie może podejmować samodzielnych ustaleń w kwestiach wymagających wiedzy specjalnej, a której złamanie jest kwalifikowane jako istotne naruszenie prawa procesowego.
Obligatoryjna treść raportu wynika z regulacji zawartej w art. 66 ust. 1 u.u.i.ś. Zgodnie z powyższym unormowaniem, na wnioskodawcę jednoznacznie nakłada się obowiązek dokładnego opisu trzech analizowanych wariantów realizacji przedsięwzięcia. Mowa tu o wariancie proponowanym przez wnioskodawcę (1), racjonalnym wariancie alternatywnym (2) oraz wariancie najkorzystniejszym dla środowiska (3). Opis każdego z poszczególnych wariantów musi być uzupełniony o uzasadnienie jego wyboru w ocenie oddziaływania na środowisko. Najnowsza linia orzecznicza zdaje się wyraźnie eksponować konieczność skrupulatnego przedstawiania wszystkich niezbędnych wariantów w raporcie. Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 lutego 2017 r. (sygn. II OSK 1472/15) nie jest dopuszczalna sytuacja, w której raport obejmuje przede wszystkim analizę oddziaływania na środowisko wariantu proponowanego przez wnioskodawcę i marginalnie analizuje pozostałe warianty. W takiej sytuacji organ przeprowadzający procedurę oceny zobligowany będzie wezwać wnioskodawcę do przedstawienia pełnej analizy, w której opisy poszczególnych wariantów zachowują jednakowe proporcje. Jeżeli również taka analiza zostanie oceniona jako niewystarczająca, organ powinien wezwać wnioskodawcę do przedstawienia analizy porównawczej wariantu wybranego do realizacji z wariantem alternatywnym. Ponadto tzw. wariant zerowy (polegający na braku realizacji danego przedsięwzięcia) nie może być oceniany jako racjonalny wariant alternatywny. W każdym z przypadków dokonany opis musi znajdować swoje odzwierciedlenie w materiale dowodowym postępowania i jednoznacznie wskazywać sposób funkcjonowania przedsięwzięcia.
Tak sprecyzowana esencja raportu znajduje potwierdzenie w rozlicznych wyrokach administracyjnych (por. m.in. wyrok NSA z dnia 17 stycznia 2017 r., II OSK 988/15). Na mocy powyższego jasno definiuje się obowiązek wnioskodawcy rzetelnego, a nie wyłączenie lakonicznego przedstawienia analizy wszystkich trzech wariantów, przy jednoznacznym wykluczeniu tzw. wariantu ,,0”, który nie jest wariantem alternatywnym dopuszczalnym przez przepis art. 66 ust. 1 pkt 5 ustawy środowiskowej, jako nie zakładający realizacji planowanego przedsięwzięcia. Nie jest jednocześnie dopuszczalne przyjęcie w wariantach możliwości swobodnego sterowania przedsięwzięciem w sposób nieprzewidywalny i zmienny w zależności od czynników niezależnych od inwestora, np. okresowe wyłączanie działania przedsięwzięcia. Szczegółowe uzasadnienie obejmujące wyłącznie wariant najkorzystniejszy zostanie definitywnie zakwalifikowane jako brak formalny uniemożliwiający podjęcie przez organ rozstrzygnięcia w zakresie wydania decyzji środowiskowej.
Prawidłowe sporządzenie raportu z pewnością przyczyni się do usprawnienia i tak skomplikowanego postępowania w przedmiocie wydania decyzji środowiskowej. Warto jednocześnie pamiętać, że uwarunkowania środowiskowe nie są jedynym kryterium przesądzającym o ostatecznym wyborze wariantu przewidzianego do realizacji. Zasada zrównoważonego rozwoju wymaga bowiem wnikliwej analizy całokształtu okoliczności z uwzględnieniem aspektów ekonomicznych, społecznych, technicznych i prawnych.
